Kıskançlık üzülmek, sevinmek, korkmak gibi bir duygudur. İnsanın gelişimi düşünüldüğünde hangi yaşta olursa olsun insanın en temel ve baş edilmesi en zor duygularından birisidir.

Her çocuk en çok ve en iyi şekilde sevilmek ister. Çocuklar arasındaki kıskançlığı kamçılayan da anne babanın sevgi, onay ve ilgisine yönelik rekabettir. Bu nedenle kardeş kıskançlığının son derece doğal olduğunu kabul etmek, nedenlerini anlamak baş etme becerilerini geliştirmek son derece önemlidir.

Kıskançlık nedeniyle yaşanan sorunlar anne-babayı rahatsız etse de bu sorunlar çocukların rekabet, hırs gibi duygularla baş etmeyi, gerektiğinde paylaşmayı öğrenmelerine yardımcı olabilir. Rekabet doğaldır, önemli olan ise anne-babanın kardeşler arasındaki bu doğal rekabete nasıl tepkiler verdiği, ortaya çıkan sorunları nasıl çözümledikleridir.

Anne-baba aile ortamında karşılıklı saygı ve sevgiyi pekiştiren, problem çözme yöntemlerini kullanan tutumları sergiledikçe kardeşler arası olumlu ilişkiler gelişme ihtimali artacaktır, bazen çocukları sorunlarını kendi başlarına çözmeleri için geri planda kalmak onların ilişkilerini ve becerilerini geliştirme fırsatı vermek olumlu sonuçlar doğurabilir

Kardeşler arası ayrımı bilinçli olarak ya da farkında olmadan pekiştiren tutumlar kıskançlığın şiddetini ve olumsuz etkililerini arttıracaktır. Bazen anne-baba iki kardeşten birine daha yakın hissedebilir, bunun nedeni çocuğun cinsiyeti, kişilik özellikleri, anne-babaya karşı yaklaşım biçiminden kaynaklanabilir. Bazen de anne-babalar çocukları duygusal olarak paylaşırlar, annesinin kızı, ya da babasının oğlu gibi tanımlamalar çocukların anne-babadan sadece birinin ilgi ve sevgisine sahip olabileceği düşüncesini uyandırır. O zaman kardeş rekabeti daha da yoğunlaşır.

Kıskaçlığın şiddetini arttıran bir diğer durumda anne-babanın kardeşlerin birbirlerini kıskanmasından dolayı duydukları endişe ve onlara her durumda eşit davranmakla ilgili hassaslıklarıdır. Anne-baba bu konudaki kaygıları gizli mesajlar olarak çocuk tarafından algılanır “eğer eşit olunması için bu kadar çaba harcanıyorsa o zaman eşit olmayan bir şeyler var demektir”. Her oyuncaktan iki tane alınması umulanın aksine her zaman kıskançlığa engel olmaz. Bu gibi durumlarda anne-babaların sürekli her koşulda eşitliği sağlamak ile ilgili kaygılarını bir tarafa bırakarak, rahat bir tutum içerisinde olmaları kıskançlık ile ilgili sorunları azalmasına yardımcı olabilir.

Kıskançlık belirtileri nedir ve ne zaman müdahale etmek gerekir.

Her kardeş birbirini az ya da çok kıskanır ama her çocuğun kıskançlığı gösterme, yaşama ve ifade etme biçimi farklı olabilir.

Kardeşe duyulan kıskançlık nedeniyle saldırganlık davranışı en sık karşılaşılan tepkilerden biridir. Genelde çocuklar kardeş doğmadan önce bir kardeşleri olmasını çok isterler, ancak doğumda sonra başlarına geleni anladıklarından artık çok geçtir. Birçok çocuk kardeşin doğumuyla birlikte karmaşık duygular yaşarlar; anne-babası bu yeni gelen çocuğu daha mı çok sevecektir, anne-babası dışında başka neleri onunla paylaşmak zorunda kalacaktır… Herkes ondan yeni geleni sevmesini, korumasını beklerken çocuk kardeşine karşı kızgınlık hissedebilir. Bu tepkisini de genelde kardeşi sıkarak öpmek, oda da kimse yokken sıkıştırmak gibi davranışlarla ortaya koyar. Bazı durumlarda daha ciddi saldırgan tepkiler ortaya çıkabilir.

Kıskançlık nedeniyle ortaya çıkan bir diğer davranış ise anne-babanın ilgisini çekmeye çalışmaktır. Çoğu zaman ilgi çekmek için olumsuz davranışlar kullanılır. Evde ya da okulda uyum problemleri yaşanabilir. Kurallara uymamak, büyüklerle inatlaşmak, okuldaki notların düşmesi, okula ya da yuvaya gitmek istememek gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda çocuğu olumsuz davranışından dolayı cezalandırmak sorunları daha da arttırır. Bu nedenle sorunların esas kaynağını bulmak ve o alana yönelmek daha etkili olacaktır.

Kardeşin doğumuyla birlikte çocukların gösterdiği bir diğer tepki ise yaşından daha küçük bir çocuğun davranışlarını sergilemeye başlamaktır. Gelişimsel olarak daha önceki yaş dönemlerine ait özellikler göstermeye (emekleme, tekrar biberon kullanma, alt ıslatma, bebekçe konuşma) başlayabilirler.

Bunların yanı sıra kıskançlık duyguları ile baş etmekte zorlanan çocuk içine kapanma, tırnak yeme, yoğun mutsuzluk hali gibi duygusal sorunlar yaşabilir. Bu tip durumlarda anne-babanın durumu dikkate alması ve çocuğun yaşadığı sorunlarını çözümünde yardımcı olacak şekilde davranması gerekir.

Anne‐babalara öneriler

•        Çocukların bireysel özelliklerini fark edin, her çocuk birbirinden farklı becerilere sahiptir. Onların bireysel özelliklerinin takdir edilmesi ve desteklenmesi kardeşleri arası rekabetin yıkıcı bir hal almasına engel olacaktır.

•        Aile içi paylaşıma ve birliğe önem verin. Anne-baba olarak aile içinde rekabeti pekiştiren bir tutum yerine aile birliğine öncelik veren tutum içerisinde olmak çocukların ilişkilerine olumlu olarak yansır. Sürekli olarak kardeşlerin başarılarını birbirleriyle kıyaslayan anne-baba tutumu (Bak ablan ne kadar çok kitap okuyor, sen neden okumuyorsun?, Kardeşin okulda ne kadar başarılı, sen de daha çok çalışmalısın vb.) aile içi rekabeti arttırır. Aile olmanın, birlikte keyifli zaman geçirmenin (özel günleri birlikte kutlamak gibi) önemini vurgulayın.

•        Her kavgaya karışmayın, ama tabi ki fiziksel zarar vermek her durumda öncellikle engel olunması gereken bir durumdur. Ancak kardeşlerin her tartışmasında anne babanın müdahale etmesi hem anne-babayı yorar hem de çocukların sorun çözme becerilerini gelişmesine engel olur. Kardeş kavgasına müdahale etmeniz gereken durumlarda ise sorun çıkarana (örneğin kardeşini vuran çocuğa) ilgi göstermek olumsuz davranışı pekiştirebilir, bunu yerine zarar gören çocukla ilgilenmek, sorunu başlatanı cezalandırmaktan (olumsuz da olsa ilgi göstermekten) daha etkili bir çözüm olabilir.

•        Aile kuralları belirleyin. Ev ortamında genel olarak geçerli olan birkaç temel kural belirleyin. Her duruma o anda çözüm üretmeye çalışmaktansa genel düzenlemeler yapmak daha etkin bir yöntemdir. Kurallar, sınırlar, yaptırımlar aile içi düzen için olduğu kadar çocukların davranışlarının sorumluluğunu almaları için de önemlidir.

•        Yeni bir bebek aileye katılacağı zaman doğumdan önce çocuğunuzla bu değişim hakkında konuşun, bebeğin odasını hazırlarken onun fikrini sorun, bebek ile ilgili yaşına uygun sorumluk verin, yeni doğan bebek nedeniyle onun ihtiyaçlarını azaldığını düşünmeyin, bir anda sizin gözünüzde büyümüş olsa da anne-babanın ilgisine gereksinimin devam ettiğin hatırlayın. Ağabey ya da abla olmanın ayrıcalığını yaşatın (sen büyüksün o yüzden ilk önce yemek servisine senden başlayacağım gibi). Yaşadığı olumsuz duyguları ifade etmesine yardımcı olun. Konuşulmayan duygular olumsuz davranışlar olarak ortaya çıkacaktır. Mutlaka anne-baba olarak bireysel zaman ayırmaya özen gösterin.

•        Evde herkesi etkileyen sorunları ailece çözümlemeye çalışın, çocukları da problem çözme sürecine dâhil edin. Sorunların çözümünde bir araya gelip yaşanılan sorunun tanımlamak, alternatif çözüm yollarını birlikte bulmak ve en ideal olan çözüme karar vererek onu uygulamak çocukların hem kendi sorunlarını çözmelerine yardımcı olur hem de anne-babayı hâkim rollünden kurtarır. Anne-babanın sorun çözme tutumlarında çocuklara model olmaları önemlidir. Çocuklar gerektiğinde özür dilemeyi, fedakârlıkta bulunmayı, uzlaşmayı anne-babadan öğreneceklerdir.

•        Kardeşlerin işbirliği kurabileceği dayanışma kurabilecekleri ortamlar yaratın. Örneğin annenin doğum günü için birlikte bir hediye hazırlamak gibi. Böylece kardeşlerin ortak bir amaç için bir arada olmanın keyfini almalarına yardımcı olabilirsiniz.

•        Bir kardeşin ön plana çıkacağı durumlarda diğer kardeşi bir kenarda unutmayın. Örneğin d ablanın doğum günü partisinde küçük erkek kardeşin oyalanacağı bir şeyler yaratmak sonrasında yaşanacak tatsızlıkların artmasına engel olabilir.

•        Çocuklarınızla hep birlikte olduğunuz zamanlar dışında her birine eşit olarak ayrı ayrı bireysel zaman ayırmaya çalışın. Bu sayede anne-babanın bireysel ilgisini alma şansını vermiş olursunuz.

•        Çocuğunuzun duygularını ifade etmesine yardımcı olun, onu dinleyin. Kardeşimden nefret ediyorum dediğinde insan kardeşi hakkında böyle konuşmamalı demek yerine, kardeşinin seni odana izinsiz girmesi canın sıkmış sanırım gibi nötr cevaplar vererek onun yaşadığı duyguları ifade etmesine izin verirseniz iki kardeş arasındaki gerginlik azalacaktır.

•        Kardeşlerin birbirleriyle iyi geçindikleri dayanışma ve paylaşım gösterdikleri durumları fark edin, ödüllendirin. Her zaman ilgi gören davranışın tekrarlama olasılığı daha fazladır.

Kardeş kıskançlığı nedeniyle ne zaman uzmandan yardım almak gerekir?

•        Tüm bunları bilmemize rağmen uygulayamıyorsak, çocukta kardeş doğumundan sonra davranış değişiklileri aşırı hırçınlık, çevreye zarar verme veya içine kapanma, kaka kaçırma, çiş kaçırma başlamış, okul başarısı düşmüşse çocuk ve ergen psikiyatrisinden aile danışmanlığı almanızda fayda vardır